راه مقابله با چشم زخم چيست؟

پرسش:
آيا چشم زخم حقيقت و مبناى علمى دارد؟ اگر جواب مثبت است، آيه و روايتى ذكر كنيد. راه مقابله با چشم زخم چيست؟
پاسخ:
بسيارى از مردم اعتقاد دارند برخى چشم‏ها اثرى خاص دارند كه در صورت نگريستن به كسى يا چيزى، در آن اثر گذاشته، اگر انسان است، بيمار يا ديوانه گشته، اشيا در هم شكسته مى‏شود. اين امر ممكن بوده و قابل انكار نمى‏باشد.
چشم زخم در آيات و روايات
در عصر پيامبر(ص) ميان قبيله بنى اسد بد چشمانى بودند كه چشمانشان اثرات به خصوصى در اشيا مى‏نهاد اينان تصميم گرفتن با چشم خويش پيامبر را صدمه و زيانى بزنند كه آيه: »و إنْ يكاد الّذين...«(1) نازل شد.
مرحوم طبرسى مى‏فرمايد: »معناى آيه اين است كه وقتى ذكر (قرآن) را از تو مى‏شنوند، با نظرى سرشار از كينه و خشم به تو نظر مى‏كنند، به طورى كه مى‏خواهند با نگاه تيزشان تو را بكشند«.(2)
حضرت يعقوب به فرزندانش فرمود: »اى فرزندانم! از يك در داخل نشويد و از درهاى گوناگون وارد شويد«.(3) مفسران نقل نموده‏اند كه حضرت يعقوب(ع) بيم آن داشت كه مردم به فرزندانش رشك برده و مورد چشم زخم واقع شوند،(4) زيرا، اين احتمال را مى‏داد كه وقتى يازده برادر جوان و رشيد با هم وارد بر عزيز مصر شوند، مورد چشم زخم قرار گيرند.
رسول خدا(ص) فرمود: »چشم زخم حقيقت دارد تا آن جا كه قلّه كوه را فرود آورد« و اميرمؤمنان مى‏فرمايند: »چشم زخم حق است و توسّل به دعا براى دفع آن نيز حق است«.(5).
چشم زخم از جهتِ مبانى علمى
حقيقت مسئله از ديدگاه دانش بشرى كاملاً مشخص نمى‏باشد، هر چند نظريه هايى ابراز شده است، از آن جمله بسيارى از دانشمندان معتقدند در برخى از چشم‏ها نيروى مغناطيسى خاصى نهفته است كه كارآيى زيادى دارد، حتى با تمرين و ممارست مى‏توان آن را پرورش داد.
خواب مغناطيسى از طريق نيروى مغناطيسى چشم‏ها است.
»اشعه ليزر« شعاعى است نامريى و توانسته كارى كند كه از هيچ سلاح مخرّبى ساخته نيست. حال پذيرش وجود نيرويى در برخى چشم‏ها كه از طريق امواج به خصوصى در ديگران اثر بگذارد، امر عجيبى نخواهد بود.(6)
روح انسان بر اثر رياضت‏ها به درجه‏اى مى‏رسد كه آثارى در جسم بر جاى مى‏گذارد، حال جسم گاهى اعضاى بدن است كه شمشير و سوزن و ميخ و آتش در آن اثر نمى‏كند و گاهى چشم است كه مى‏تواند آثارى را بر جاى گذارد كه چشم زخم از آن جمله باشد.
پس اگر چه مسئله از جهت علمى كاملاً روشن نمى‏باشد، اما جايى براى انكار وجود ندارد و نظريه‏هاى علمى نمى‏تواند خلاف آن را ثابت كند.
مرحوم طباطبائى(ره) در ذيل آيه 51 سوره قلم مى‏فرمايد: »... مراد از آيه چشم زدن است كه نوعى از تأثيرات نفسانى است و دليل عقلى بر نفى آن نداريم، بلكه حوادثى ديده شده كه با چشم زدن منطبق است و رواياتى طبق آن وارد شده، دليلى ندارد كه آن را انكار نموده و بگوييم عقيده خرافى است«.(7)
ادعيه مقابله با چشم زخم
در روايات وارد شده كه پيامبر براى امام حسن و امام حسين(ع) از »رقيه« گرفت و اين دعا را خواند: «أعيذ كما بكلمات التامة و أسماء اللَّه الحسنى كلّها عامة، مِن شر السامة و الْهامة، و مِن شرِّ كل عينٍ لامة، و مِن شر حاسدٍ إذا حسد؛ شما را به كلمات تامه و اسماى حسناى خداوند از شر مرگ و حيوانات موذى و هر چشم بد و حسود آن گاه كه حسد ورزد مى‏سپارم«.(8)
حضرت امام صادق(ع) فرمود: »هرگاه بخواهيد با هيأتى آراسته و چشمگير از خانه بيرون رويد، معوذتين (قل اعوذ برب الفلق... و قل اعوذ بربّ النّاس...) را بخوانيد تا چشمى در شما اثر نكند«.(9)
در حاشيه كتاب مفاتيح الجنان، ادعيه چندى ذكر شده است.
در مورد دود اسفند براي رفع چشم زخم روايت خاصي وارد نشده است ، اما در كتاب مفاتيح الجنان روايتي از پيامبر(ص) نقل شده كه دانه و برگ اسفند ، درد هاي بسياري را درمان مي كند و ريشه و شاخه آن ، غم و سحر را برطرف مي كند.(10)
پى نوشت‏ها:
1. قلم  آيه 51.
2. مجمع البيان، ج 10، ص 341.
3. يوسف (12) آيه 67.
4. اين قول به مفسرانى همچون ابن عباس، قتاده و ضحاك نسبت داده شده است.
5. نهج البلاغه، حكمت 400.
6. تفسير نمونه، ج 24، ص 426.
7 تفسير الميزان، ج 19، ذيل آيه.
8.تفسير نور الثقلين، ج 5، ص 400.
9. بحارالانوار، ج 95، ص 133.
10. محدث قمى، مفاتيح الجنان، بخش "عوزات دفع شياطين".