راه مقابله با چشم زخم چيست؟

پرسش:
آيا چشم زخم حقيقت و مبناى علمى دارد؟ اگر جواب مثبت است، آيه و روايتى ذكر كنيد. راه مقابله با چشم زخم چيست؟
پاسخ:
بسيارى از مردم اعتقاد دارند برخى چشمها اثرى خاص دارند كه در صورت نگريستن به كسى يا چيزى، در آن اثر گذاشته، اگر انسان است، بيمار يا ديوانه گشته، اشيا در هم شكسته مىشود. اين امر ممكن بوده و قابل انكار نمىباشد.
چشم زخم در آيات و روايات
در عصر پيامبر(ص) ميان قبيله بنى اسد بد چشمانى بودند كه چشمانشان اثرات به خصوصى در اشيا مىنهاد اينان تصميم گرفتن با چشم خويش پيامبر را صدمه و زيانى بزنند كه آيه: »و إنْ يكاد الّذين...«(1) نازل شد.
مرحوم طبرسى مىفرمايد: »معناى آيه اين است كه وقتى ذكر (قرآن) را از تو مىشنوند، با نظرى سرشار از كينه و خشم به تو نظر مىكنند، به طورى كه مىخواهند با نگاه تيزشان تو را بكشند«.(2)
حضرت يعقوب به فرزندانش فرمود: »اى فرزندانم! از يك در داخل نشويد و از درهاى گوناگون وارد شويد«.(3) مفسران نقل نمودهاند كه حضرت يعقوب(ع) بيم آن داشت كه مردم به فرزندانش رشك برده و مورد چشم زخم واقع شوند،(4) زيرا، اين احتمال را مىداد كه وقتى يازده برادر جوان و رشيد با هم وارد بر عزيز مصر شوند، مورد چشم زخم قرار گيرند.
رسول خدا(ص) فرمود: »چشم زخم حقيقت دارد تا آن جا كه قلّه كوه را فرود آورد« و اميرمؤمنان مىفرمايند: »چشم زخم حق است و توسّل به دعا براى دفع آن نيز حق است«.(5).
چشم زخم از جهتِ مبانى علمى
حقيقت مسئله از ديدگاه دانش بشرى كاملاً مشخص نمىباشد، هر چند نظريه هايى ابراز شده است، از آن جمله بسيارى از دانشمندان معتقدند در برخى از چشمها نيروى مغناطيسى خاصى نهفته است كه كارآيى زيادى دارد، حتى با تمرين و ممارست مىتوان آن را پرورش داد.
خواب مغناطيسى از طريق نيروى مغناطيسى چشمها است.
»اشعه ليزر« شعاعى است نامريى و توانسته كارى كند كه از هيچ سلاح مخرّبى ساخته نيست. حال پذيرش وجود نيرويى در برخى چشمها كه از طريق امواج به خصوصى در ديگران اثر بگذارد، امر عجيبى نخواهد بود.(6)
روح انسان بر اثر رياضتها به درجهاى مىرسد كه آثارى در جسم بر جاى مىگذارد، حال جسم گاهى اعضاى بدن است كه شمشير و سوزن و ميخ و آتش در آن اثر نمىكند و گاهى چشم است كه مىتواند آثارى را بر جاى گذارد كه چشم زخم از آن جمله باشد.
پس اگر چه مسئله از جهت علمى كاملاً روشن نمىباشد، اما جايى براى انكار وجود ندارد و نظريههاى علمى نمىتواند خلاف آن را ثابت كند.
مرحوم طباطبائى(ره) در ذيل آيه 51 سوره قلم مىفرمايد: »... مراد از آيه چشم زدن است كه نوعى از تأثيرات نفسانى است و دليل عقلى بر نفى آن نداريم، بلكه حوادثى ديده شده كه با چشم زدن منطبق است و رواياتى طبق آن وارد شده، دليلى ندارد كه آن را انكار نموده و بگوييم عقيده خرافى است«.(7)
ادعيه مقابله با چشم زخم
در روايات وارد شده كه پيامبر براى امام حسن و امام حسين(ع) از »رقيه« گرفت و اين دعا را خواند: «أعيذ كما بكلمات التامة و أسماء اللَّه الحسنى كلّها عامة، مِن شر السامة و الْهامة، و مِن شرِّ كل عينٍ لامة، و مِن شر حاسدٍ إذا حسد؛ شما را به كلمات تامه و اسماى حسناى خداوند از شر مرگ و حيوانات موذى و هر چشم بد و حسود آن گاه كه حسد ورزد مىسپارم«.(8)
حضرت امام صادق(ع) فرمود: »هرگاه بخواهيد با هيأتى آراسته و چشمگير از خانه بيرون رويد، معوذتين (قل اعوذ برب الفلق... و قل اعوذ بربّ النّاس...) را بخوانيد تا چشمى در شما اثر نكند«.(9)
در حاشيه كتاب مفاتيح الجنان، ادعيه چندى ذكر شده است.
در مورد دود اسفند براي رفع چشم زخم روايت خاصي وارد نشده است ، اما در كتاب مفاتيح الجنان روايتي از پيامبر(ص) نقل شده كه دانه و برگ اسفند ، درد هاي بسياري را درمان مي كند و ريشه و شاخه آن ، غم و سحر را برطرف مي كند.(10)
پى نوشتها:
1. قلم آيه 51.
2. مجمع البيان، ج 10، ص 341.
3. يوسف (12) آيه 67.
4. اين قول به مفسرانى همچون ابن عباس، قتاده و ضحاك نسبت داده شده است.
5. نهج البلاغه، حكمت 400.
6. تفسير نمونه، ج 24، ص 426.
7 تفسير الميزان، ج 19، ذيل آيه.
8.تفسير نور الثقلين، ج 5، ص 400.
9. بحارالانوار، ج 95، ص 133.
10. محدث قمى، مفاتيح الجنان، بخش "عوزات دفع شياطين".